6 Ocak 2010 Çarşamba

Koimesis-Meryem'in Ölümü

Özellikle Kariye'deki Koimesis; Meryem'in ölümü tablosu benim için her zaman nefes kesici ikonografi örneklerinden biridir. Meryem’in Bizans dini düşüncesi içinde tek başına resmedilmesi genellikle zordur, bu yüzden aslında Meryem figürünün anlatım bakımından en ideal yerini bulduğu durum mimari çözümlemeler üzerindedir. Meryem ikonu çoğunlukla mimari bir planın bir parçası olarak etrafındaki alanlar, resmedilen diğer figürler ya da resmedildiği yer ile birlikte toplu bir anlama da sahiptir. Kariye Camii bu anlamda incelenmesi gereken en önemli mekanlardan biridir. Bu yanda gördüğünüz Kariye'deki Koimesis.

Koimesis; Meryem’in Ölümü sahnesinin Bizans kiliselerinin ikonografik programında görülmeye başlaması 11.yy’dan itibaren başlar. Orta ve geç Bizans döneminin en populer ikonalarından biri olan sahne inananların kilisedeki görevlerini yerine getirdikten sonra yaşam ve ölümde ilgili düşünmeleri için kiliselerde genellikle çıkışa doğru yönelen kapıların üzerinde resmedilmiştir. Sağ yanda eğilmiş ve elini yüzüne koymuş kişi ise İncil yazarlarından Methew’dır. Paul’un arkasında sol eli Meryem’e doğru uzanmış kişi de İncil yazarlarından Mark’dır. Paul’un solundaki yatağın gerisindeki aziz İncil yazarlarından Luke’dür. Sadece Thomas ve Philip Koimesis sahnelerinde sakalsız olarak resmedilirler. Thomas’ın Meryem’in göğe yükselişine tanıklık ettiğine dayanarak yapılan sahnelerde sadece Philip vardır. Kariye’deki Koimesis sahnesi de bu geleneğe uygun yapılmıştır. Onların ardında yas tutan kadın ve erkekleri görmekteyiz. Resimde sağ tarafta kapı girişimdeki kadınlar Meryem’le birlikte yolculuk eden bakirelerdir. Meryem’le aynı renk içinde resmedilen tek kadın da vaftizci Yahya’nın annesi Elizabeth’dir

Gelin görün ki Meryem'in ölümü tablosunun pek çok şaşırtıcı örneğine de rastlamak mümkün; buraya en sevdiklerimi peş peşe dizmek istiyorum;


Tüm bu örnekler içinde beni en etkileyen Caracaggio'nun Meryem'in Ölümü tablosudur. Caravaggio ışık ve gölgeyi kullanış biçimi ile çağdaşlarından ayrılmıştır. Onun kullandığı ışık figürlerine zerafet ve yumuşaklık vermiyor mekanla kaynaşmaya olanak tanımıyordu. Daha çok tiyatral anlatımı güçlendiren bir ışık gölge oyunu vardı ve bu da tablolarının gerçekten birer tiyatro sahnesi gibi algılanmasına neden oluyordu.


Caravaggio’nun Tablosu Üzerinden Koimesis;


Caravaggio Meryem’i Nasıl Öldürdü?

Caravaggio 1597 yılında komisyon tarafından kutlu ressam ilan edildi ve Santa maria del la Scala kilisesi Şapelin dekorasyonuna ait tablolardan biri olan ve orjinali Paris Louvre müzeinde bulunan Meryem’in ölümü tablosu dönem içinde tam bir skandaldı. 1601 yılından kalan bir komisyon dökümanı ki o sırada henüz tablo bitmemişti, Caravaggio’nun Kutsal Meryem’in tanrıya kavuşmasını dikkatle ve özenle resmedileceğini söyler ancak resim tamamlandığında elde kalan tek şey ölümdür. Üstelik kutsal Meryem çıplak ve kirli ayakları, şiş karnı ile sanki sokak ortasında bir taşın üzerine uzanıyordur ve sahnede Meryem’in kutsallığını simgeleyen kırmızı pelerine dışında bu sahnenin kutsallığına dair hiç bir belirti yer almamaktadır. Mancini’ye göre de burada resmedilen Meryem figürü Caravaggio’nun model olarak kullandığı ve aşık olduğu bir fahişedir.  Sahnede soldan yukarıdan gelen ışığın ise İsa’nın dediği gibi beni izleyenler karanlıkta kalmayacaklar sözünün kanıtıymışçasına kurtuluşu simgelediği söylenir.

Resim reddedildikten sonra kilise için değersiz parçalardan biri olarak görülmüş, daha sonra Carlo Saraceni'nin aynı eseri ile yer değiştirilmiştir.  Tabloda soldaki yaşlı adamın St. Peter olduğunu, yanıbaşında diz çökmüş kişinin de St. John olduğunu düşünürüz.Ön plandaki kadın ise Mary Magdelene. Bu eserde çok sevdiğim şey Caravaggio'nun klasik ikonografideki Meryem'in kutsallığına yapılan hemen hemen her vurguyu yok saymış olması.




Meryem’in ölümü tablosu ilk görülen örneklerinden başlayarak içinde barındırdığı sembolik anlatım öğeleriyle ve kendi iç hikayesiyle muhteşemdir. Ben de Koimesis seven biriyim.

Bu metin için biraz da şunlara bakmıştım;

• Underwood, Paul A., The Kariye Jamii, Princeton University Press, NJ 1975
• Carr, Annemarie W., Popular Imagery, The Glory of Byzantium Ousterhout, Robert.; Sanatsal Açıdan Kariye Camii, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, istanbul 2002
• Akyürek, Engin., Bizans’ta sanat ve Rirüel, Kabalcı Yayınevi, 1996 İstanbul
• Dennis George T., Death in Byzantium, Dumbarton Oaks Papers No:55 Washington DC. 2001
• Lafontaine-Dosogne, Jaqueline, “ Iconography of the Cycle of theLife of Virgin”, The Kariye Jamii IV ( P.A. Underwood) NJ 1975

Hiç yorum yok: